کشاورزی

       در پشت سر این شاهان و ملکه ها پیادگان ناشناختة صحنة شطرنج می زیستند؛ آن سوی کاخها و معابد

واهرام، کارگران شهرها و کشاورزان مزارع به سر می بردند. هرودوت، همان گونه که این مردم را

در سال 450 ق م دیده، آنان را با روح خوشبینی چنین وصف می کند:

(... آنان میوه ھای زمین را، با تحمل رنجی کمتر از هر ملت دیگر، به دست می آورند

چه آنان ناچار نیستند زمین را خیش کنند یا بیل بزنند یا هر نوع کاری که دیگران برای به دست آوردن محصولی از دانه می کنند انجام دهند؛ این از آن جهت است که در آن هنگام که آب نیل خود به خود زیاد می شود،زمینهایآنان را آبیاری می کند، و چون آب پس می نشیند، هر کس بر زمین خود دانه می افشاند و

خوکهای خود را بر آن رها می کند؛ چون این خوکها با دست و پای خویش دانه ها را در زمین نشاندند،

وی منتظر می ماند تا هنگام درو برسد، آنگاه… محصول را جمع می کند.

     همان گونه که خوکها دانه را با دست و پای خود می کاشتند، بوزینگان را نیز چنان آموخته بودند که

میوه ها را از درختان بچینند؛ همین نیل، که زمین را آبیاری می کرد، هنگام پس نشستن، در برکه ها و

مردابها مقدار زیادی ماهی ذخیره می کرد؛ دامی که هنگام روز برای صید ماهی به کار می رفت شبها

از آن برای نگاهداری کشاورزان از شر گزش پشه استفاده می شد. ولی باید دانست که بخشندگی نیل

بهرة کشاورز نبود، چه هر جریبی از زمین مصر ملک فرعون به شمار می رفت.(37)

صناعت

     مهندسی در مصر از آنچه یونانیان و رومیان می شناختند، و نیز آنچه اروپا قبل از انقلاب صنعتی

می شناخت، بسیار برتر و بالاتر بود؛ تنها عصر ما بر آن تفوق دارد، و شاید در این گفته نیز به راه

خطا رفته باشیم. مثلا سنوسرت سوم دیواری به طول چهل و سه کیلومتر دور دریاچة موریس کشید

که آب ناحیة فیوم را در آن ذخیره کند؛ با این کار، ده هزار هکتار زمین باتلاقی را قابل کشت کرد،

چه با این مخزن آبی که ساخته بود، توانست وسیلة آبیاری اراضی را فراھم سازد. ترعه های فراوانی

حفر کرده بودند که پاره ای از آنها نیل را به دریای سرخ اتصال می داد؛ برای کار کردن در زیر آب

از صندوقهای غوطه ور در آب استفاده می کردند، و به این ترتیب بود که توانستند پاره های سنگ و

مسله های هزارتنی را از جاهای دور دست جابه جا کنند. اگر حق داشته باشیم گفتة هرودوت را باور

کنیم، یا از روی آنچه  در نقشهای مربوط به سلسلة ھجدھم دیده می شود در بارة کارھای آن زمان

کنیم، باید بگوییم که این سنگهای کوه پیکر را هزاران نفر بر روی تیرهای چوبی آغشته به پیه

حرکت می دادند و، سپس، آنها را به راههای شیبداری که از جای دوری شروع می شد و به کنار

ساختمان پایان می پذیرفت به این محل انتقال می دادند. برای کار، اسباب و افزار و ماشین زیاد نبود،

چه نیروی عضلانی کارگر بسیار ارزان به دست می آمد؛ دلیل این، نقش برجسته ای است که در آن

هشتصد پارو زن بیست و هفت قایق را می رانند و در پی خود قایق بارکش دیگری را، که دو مسله در

آن قرار دارد، می کشند. این است آن دورة طلایی جهان که پاره ای از مردم می خواهند هر چه ماشین

است خرد کنند و به زندگی آن دوره باز گردند! کشتیهایی به درازای 32 متر و پهنای 16 متر، در نیل

و دریای سرخ و نواحی مدیترانه ای، رفت و آمد می کردند. کالاها، در خشکی، نخست با نیروی انسان

حمل و نقل می شد؛پس از آن، از خران در این کار استفاده می کردند،سپس نوبت به بارکشی با اسب

رسید؛گمان غالب آن است که نخستین بار هیکسوسها اسب را با خود به سرزمین فراعنه آورده باشند؛ شترتا زمان بطالسه در مصر وجود نداشته است. مردم فقیر پیاده سفر می کردند، یا کرجیهای ساده را به کار میبردند؛ ثروتمندان در تخت روان می نشستند، و بندگان آنان را به هرجا می خواستند منتقل می کردند؛ بعدها بر ارابه های نازیبایی سوار می شدند که تمام سنگینی آن در قسمت مقدم محور چرخ قرار می گرفت.

به وسیلة نامه رسان » : مصریان چاپار منظمی داشتند؛ در یکی از پاپیروسهای قدیم چنین آمده است

با وجود این، باید دانست که وسایل ارتباطی فراوان نبوده، و جز راه شاهی «. برای من چیزی بنویس

و جنگی ممتد میان نیل و فرات،که از غزه عبور می کرد،راھھای دیگر ناھموار و از حیث شماره کم

بود.(38)

دولت

     فرعون، و پس از او کاهنان، خود را از نسل خدایان می دانستند و چنان عقیده داشتند که خدایان، خود،

به شاه سلطنت و حکمت بخشیده اند؛ ھمین اتصال با خدایان منبع نفوذ و هیبت فراعنه به شمار می رود.

به ھمین جهت، در موقع خطاب به شاه، کلماتی در تجلیل و تقدیس به کار می رفت که گاھی انسان از

شنیدن آنها دچار حیرت می شود؛ از آن جمله در داستان سینوحه یکی از نیکان مردم به شاه چنین

ای شاه، که عمرت دراز باد، امیدوارم که آن یگانة زرین (یعنی الاهه حاتحور) بینی » : خطاب می کند

«. تو را زندگی بخشد.

     چون فرعون تا این اندازه به مقام قدسیت و الوهیت نزدیکی داشت، گروھی از خدمتگزاران و

دستیاران مختلف به خدمت او قیام می کردند، مانند سرداران، گازران، نگاهبانان صندوقخانة شاهی، و

صاحبان مناصب بزرگ دیگر. بیست نفر مأمور تزیین و آرایش فرعون بودند: بعضی تنها موی سر و

صورت او را اصلاح می کردند؛ بعضی دیگر کلاه و تاج شاھی را به سر او می گذاشتند؛ جمعی

ناخنهای او را پیرایش می دادند؛ و دسته ای دیگر سراپای فرعون را معطر می ساختند و به لبها و

گونه های او غازه می مالیدند و در چشمهایش سرمه می کشیدند. در نقش یکی از گورها چنین آمده است

سرپرست صندوق » که صاحب قبر عطر و لوازم آرایش و حامل کفشهای سرپایی شاه بوده، و این کار را با دقتی که قانون برای مراقبت نتیجة این خوشگذرانی و تجمل بی اندازه ضعف «. از کفش پادشاه معین کرده به انجاممی رسانده است. شاه پاره ای از اوقات، برای رفع دلتنگی، فرمان می داد که کشتی سلطنتی را

گروھی از دختران برانند و خود را، جز با پارچة توری که سوراخھای درشت دارد، نپوشند. افراط

در خوشگذرانی و عیاشی آمنحوتپ سوم مقدمة آن شد که اخناتون شورشی برپا کند و به سلطنت

برسد.(39)

اخلاق

ادامه دارد...