ادامه از قبل

ادبیات

     بیشتر آنچه از ادبیات مصری قدیم بجا مانده به خط مقدس( هروگلیفی )است وآنچه باقی  مانده چندان فراوان نیست،کتابخانه هایی بدست آمده که متعلق به 2000 سال پیش است که حاوی طومارهایی بدست آمده از پاپیروس است.(44)قسمت عمده ادبیات باستانی مصر ادبیات دینی است و قدیمی ترین قصاید مصری ها همان قصاید دینی است.(45)

علوم

       اغلب دانشمندان مصری از کاهنان بودند، چه دور از ناراحتیها و نگرانیهای زندگی به سر می بردند و، در معابد، از آسایش و راحت برخوردار می شدند؛ به همین جهت است که، با وجود پابند شدن به خرافات، ھمین کاهنانند که علم مصری را پی ریزی کرده اند. از اساطیری که به وسیلة همین کاهنان انتشار یافته، چنان برمی آید که علوم را 18000 سال قبل از میلاد، تحوت، خدای حکمت مصر، در طول مدت حکمرانی خود بر زمین که مدت 3000 سال ادامه یافته، اختراع کرده است؛ قدیمترین کتاب در هر علم، یکی از بیست هزار مجلد کتابی است که این خدای دانا تصنیف کرده است؛ ما آن اندازه علم و اطلاع نداریم که بتوانیم دربارة پیدایش علوم در مصر نظر قطعی ابراز داریم.      از همان آغاز تاریخ مدون مصر، علوم ریاضی در آن سرزمین حالت پیشرفته ای داشته؛ دلیل این مطلب آن است که کشیدن نقشة اهرام و ساختن آنها محتاج اندازه گیری دقیقی بوده است که جز با داشتن اطلاعات وسیع در ریاضی میسر نمی شده. بستگی زندگی عمومی مردم مصر به بالا آمدن و فرونشستن آب نیل، مستلزم آن بوده است که بتوانند اندازة بالا آمدن و پایین رفتن آب را اندازه بگیرند و حساب دقیق آن را داشته باشند. زمین پیمایان و نویسندگان، پیوسته، ناچار بودند که زمینهایی را که آب فرا می گرفت، و حدود آن را محو می کرد، اندازه گیری و پیمایش کنند و حدود جدید آنها را معین سازند؛ شک نیست که همین اندازه گیری مبنای پیدایش علم هندسه بوده است؛ دلیل آن این است که کلمة یونانی معرف علم هندسه به  معنی که ابراهیم خلیل (ع)علم حساب را با خود از کلده یعنی بین النهرین به مصر آورده؛ بعید نیست ک علم یا مرکز دیگری از آسیای باختری، به مصر آمده باشد. ،« اورکلدانیان » حساب وهنرهای دیگری از ارقامی که برای نمایش اعداد بکار می رفت دشوار و مایة ناراحتی بود- برای نمایاندن عدد 1 خطی می کشیدند، و برای 2 دو خط، و ھمین طور تا رقم 9 پیش می رفتند، که آن را با نه خط نمایش میدادند… ده را با علامت خاصی نمایش می دادندو 20 را با دوتا از ھمین علامت و… نود را با نه علامت 10 نشان می دادند. برای 100 علامت تازه ای می گذاشتند، و دوتا و سه تای این علامت 200 و 300 را نمایش می داد، و تا 900 چنین بود؛ برای 1000 نیز علامت  خاصی  داشتند. هزار هزار، و میلیون را باصورت مردی نشان می دادند.(46)

هنر

     بزرگترین عامل تمدن مصری قدیم همان عامل و عنصر هنر است.(47) بعضی، بر آنچه گفتیم، این را می افزایند که مصریان قدیم در حجاری و مجسمه سازی نیز بزرگتر و برتر از دیگران بوده اند. در آغاز تاریخ خود مجسمةابوالهول را ساختند، که نمایندة صفات ابدیت فرعونی از فراعنه- شاید خفرع- بوده است. این مجسمه، علاوه بر آنکه نمایندة قوت و بزرگی است،خصال و شخصیت را نیز نمایش می دهد. گرچه گلولة سلاحهای ممالک مصربینی مجسمه را از بین برده و ریشهای آن را تراشیده است، ولی آثار و وجنات درشت و نیرومند آن، به بهترین صورت، از قوت و مهابت و آرایش و پختگی این فرعون حکایت می کند؛ و همة اینها از صفاتی است که در کسی که می خواهد سلطنت کند باید جمع باشد. بر صورت بیحرکت این مجسمه لبخند خفیفی است که از پنج هزار سال به این طرف آن را ترک نکرده؛ چنان است که گویی هنرمند گمنامی که آن را ساخته، یا پادشاهی که اینمجسمه رمز و نمایندة اوست، آنچه را همة انسانها دربارة انسان ادراک می کنند، نیک دریافته بودند.در تاریخ مجسمه سازی، هیچ چیز زیباتر از مجسمة خفرع نیست، که از سنگ دیوریت تراشیده شده واکنون در موزة قاهرهنگاهداری می شود. این مجسمه، که به روزگار پراکسیتلس، به اندازه ای که این شخص نسبت به ما قدمت دارد، خود، قدمت داشته است، بی آنکه از دست زمانه آسیبی به آن رسیده باشد، پنجاه قرن را پشتسرگذاشته و درست و سالم به دست ما افتاده است. این پیکره، که از

سخت ترین سنگها ساخته شده، به بهترین صورتی نیرومندی و اقتدار و سرسختی و شهامت و فهم و حساسیت شاه (یا هنرمند) را در نظر ما مجسم می سازد. در همان موزه، نزدیک این مجسمه، مجسمة کهنه تر دیگری است از سنگ آهک، که فرعون زوسر را با حالتی ترشرو نمایش می دهد؛ کمی دورتر از آن، راهنمای موزه با آتش زدن کبریتی شفافیت مجسمة مرمری زیبای منکورع را در مقابل ما آشکار می سازد.(48)

فلسفه

     تعالیم پتاح - حوتپ- تحذیرات ایپوور - محاورات یک فرد بدبین به اجتماع - روحانیان مصری مورخان فلسفه را عادت بر آن است که تاریخ این علم را از یونان آغاز کنند؛ این مایة ریشخند هندیان و چینیان است، که دستة اول خود را مخترع فلسفه، و دستة دوم خود را کامل کنندة آن می دانند. ولی احتمال دارد که ما و ایشان، ھمه، در اشتباه باشیم، چه، در میان قدیمترین آثاری که از مصر برجای مانده، قطعاتی است که فلسفة اخلاق را، ولو به طور عرضی و بدون نظم هم که باشد، مورد بحث قرار می دهد. حکمت مصری ضرب المثل مردم یونان بود، که خود را نسبت به این نژاد قدیمی کودکی بیش نمی شمردند.

     کهنه ترین اثر فلسفی که می شناسیم تعالیم پتاح- حوتپ است که مربوط می شود به 2880 ق م، یعنی 2300 سال پیش از زمان کنفوسیوس و سقراط و  بودا. پتاح- حوتپ، در زمان سلسلة پنجم، فرماندار و

نخست وزیر شاه در شهر ممفیس بود. در آن هنگام که از کار کناره می گرفت، در صدد آن برآمد که دستورالعمل حکمتی برای پسر خود بنویسد؛ پس از وی، و پیش از دوران سلسلة هجدهم، برخی از دانشمندان، به عنوان اینکه کتاب وی ازمتون وامهات است. رونوشتهایی از آن برداشتند. آن وزیر کتاب خود را چنین آغاز می کند: ای شاهزاده و خداوندگار من، پایان زندگی نزدیک است؛ پیری بر من فرو ریخت و ناتوانی فرا رسید و به مرحلة کودکی دوم رسیده ام؛ با سالخوردگی، بدبختی روز به روز افزونتر می گردد. چشمها کوچک می شود و شنوایی کاهش پیدا می کند. نیرو کم می شود، قلب را دیگر آرامشی نیست… پس به خدمتگزار خود فرمانده تا قدرت وسیع خویش را به پسرش تفویض کند؛ مرا اجازت ده تا با کلماتی از سخنان گذشتگان و کسانی که ندای خدایان را می شنیدند با وی سخن گویم. استدعا دارم مرا اجازت دھی تا چنین کنم. (49)

دین

...ادامه دارد