اسلام ، دومین دین اروپاست. این را آمار 30 میلیونی مسلمانان اروپا می گوید.

سالهای حکمرانی خلفای اسلامی بر قسمتهایی از کشورهای اروپایی و همین طور مهاجرت های عمده ای که بویژه در طول قرن بیستم انجام گرفته اند ، موجب شکل گیری چنین جمعیتی از مسلمانان شده است. در این میان نسبت مسلمانان در برخی کشورهای اروپا بیشتر است. از جمله فرانسه.

به طوری که از جمعیت 50 میلیون نفری کشور فرانسه ، بیش از 6 میلیون نفر مسلمان هستند.

به عبارت دیگر تقریبا از هر 8 فرانسوی ، یک نفر به اسلام معتقد است. در چنین کشوری اما، مساله حضور اجتماعی مسلمانان همچنان حل نشده باقی مانده است و آخرین نمود این مساله حل نشده ، قضیه قانون منع حجاب در مدارس فرانسه است.

به تناسب شمار انبوه مسلمانان فرانسوی ،همواره مشکلات و چالشهای بسیاری در باره نحوه حضوراجتماعی آنان در جامعه ای چون فرانسه که بر مبنای «جدایی حوزه های دین و سیاست» (آنچه خود فرانسوی ها لاییسیته می خوانند) سامان یافته ، وجود داشته و چنان که این مسائل گاه به رویارویی دولت فرانسه و جامعه مسلمان این کشور منجر شده است.

در سالهای اخیر و به خصوص از دهه 90 میلادی به این سو، این رویارویی برجسته تر و بارزتر شده است. در دهه های پیش آن عده از مسلمانان اروپا و از جمله فرانسه که بتازگی به این کشورها مهاجرت کرده بودند، خود را ناچار به تبعیت از قوانین ،فرهنگ و آداب و رسوم وطن جدیدشان می دانستند.

آنان به خود چون میهمانانی می نگریستند که موظف هستند چنانچه میزبانشان انتظار دارد، رفتار کنند. این تصور مسلمانان اروپانشین که « شاید در بلاد غریب ماندگار نشوند و سرانجام روزی به وطن اسلامی خود بازگردند» باعث شد آنان چندان در پی تغییردادن اوضاع به نفع خود و شناساندن فرهنگ و هویت خود به جامعه ای که به آن پیوسته بودند، نباشند.

بسان مسافری که نه عزم تغییردادن دکوراسیون و اسباب و لوازم میزبان را دارد و نه در پی عوض کردن رنگ صندلی های اتوبوسی است که با آن سفر می کند.

مسلمانان بومی تر کشورهای اروپایی که از دوران تسلط حکومت های اسلامی بر این کشورها باقی مانده بودند نیز وضعیتی مشابه تازه مهاجران مسلمان داشتند.

به این ترتیب مسلمانان اروپا و همین طور فرانسه با تطبیق دادن شرایط زندگی خود با معیارهای جوامعی که ساکن آنها بودند، تا اندازه ای از فرهنگ و اعتقادات خود فاصله گرفتند.

مهاجران مسلمان در اروپا ماندگار شدند و با تولد و رشد فرزندان آنان ، نسل جدیدی از آنان شکل گرفت که خود را مسلمان و درعین حال اروپایی می داند. آنان نیزهمانند همه جوانان و نوجوانان دیگر اروپایی ، خود را متعلق به جامعه اروپا می دانستند و در عین حال از این جامعه توقع داشتند حقوق شهروندی آنان را برآورده کند.

این نسل جدید مسلمانان اروپایی نیز همانند پدران و مادرانشان در خانواده هایی تربیت شدند که اغلب آنان دست کم در زندگی فردی خود و در فضای داخلی خانه هایشان - سعی کرده اند طبق آموزه ها و دستورهای دین اسلام رفتار کنند; اما تفاوت این نسل با والدینشان در نگاه آنان به جامعه ای است که در آن زندگی می کنند.

آنان ، برخلاف پدران ومادرانشان ، نه خود را مهمان می دانند و نه تصوری از بازگشت به «وطن» خود دارند -اروپا وطن آنان است - وبه همین دلیل فکر نمی کنند اگر قصد داشته باشند همان طور که دینشان از آنان خواسته رفتار کنند، انتظاری خلاف معمول و متوقعانه دارند.

ما می خواهیم نشان بدهیم که مسلمانیم

یکی از نخستین و بارزترین نتایج هویت جویی نسل جدید جوانان مسلمان -اروپایی ، گرایش آنان به برخورداری از ظاهر مذهبی و همچنین مشارکت در گروهها و اجتماعات مذهبی بوده است.

آنان می خواهند به مانند همسن و سالان مسیحی یا یهودی خود که به فراوانی از نمادها و نشانه هایی مذهبی مثل صلیب مسیحی یا عرقچین یهودی استفاده می کنند، از نمادهایی استفاده کنند که نشان دهد مسلمان هستند و همین طور در گروههایی حضور پیدا کنند که از هویتی اسلامی برخوردار هستند.

به همین دلیل در سالهای اخیر میزان استفاده از حجاب در میان زنان مسلمان اروپا و حضور مسلمانان اروپا در مسجدها و تشکیلات مذهبی چند برابر شده است ; اما با توجه به هراس دولتهای اروپایی از احیای اسلام و ارزشهای آن -یا آنچه خود فاندامنتالیزم (بنیادگرایی) می خوانند- این گرایش های مسلمانان جوان اروپا نه تنها با اقبال دولتمردان این کشورها مواجه نشده ; بلکه می توان گفت مورد هجمه قرار گرفته است.

از سوی دیگر اتفاقاتی مانند حادثه حمله به برجهای دوقلوی نیویورک در 11 سپتامبر 2001 و ظهور جریان های مشکوکی از جمله طالبان و بن لادن ، بهانه های خوبی برای سرکوب مذهب گرایی در میان جوانان مسلمان اروپایی به دست دولت های اروپایی داده است.

در این میان ، چالش دولت فرانسه با خواسته های جوانان مسلمان شاید به خاطر نسبت عمده مسلمانان این کشور قدیمی تر و بارزتر است.

بحث ممنوعیت استفاده از حجاب اسلامی برای دختران مسلمان فرانسوی ، بارها موضوع اصلی رسانه های خبری قرار گرفته است. تازه ترین رویارویی فرانسه با حجاب اسلامی ، تهیه طرح « ممنوعیت اسفاده از نشانه های مذهبی در مدرسه های فرانسه» از جانب دولت این کشور بوده که با تصویب آن ، استفاده از حجاب اسلامی در مدارس فرانسه «رسما» غیرقانونی خواهد شد.

البته تا پیش از این نیز اغلب مدارس فرانسه بسختی به شاگردان خود اجازه می دادند با پوشش اسلامی در کلاسهای خود حاضر شوند. این طرح در حالی جامعه مسلمان فرانسه را در برابر قانون قرار می دهد که سایر اقلیت های دینی همچون یهودیان از این سختگیری ها مستثنا هستند.

درحال حاضرمسلمانان فرانسه با وجود جمعیت 7 میلیون نفری خود نه تنها از داشتن مدارس اسلامی محرومند; بلکه برای رعایت حجاب در مدارس ، مکان های عمومی و اداری نیز مورد سختگیری قرار می گیرند. براساس این طرح ، استفاده از هر نوع نشانه ای که نشانگر تبلیغ یک مذهب باشد، در مدارس فرانسه ممنوع می شود.

تصویب چنین قانونی ، استفاده از علایم مذهبی از جمله حجاب برای مسلمانان ، عرقچین برای یهودیان و صلیب برای مسیحیان را در مدارس فرانسه ممنوع می کند. با این حال مسلمانان فرانسوی اعتقاد دارند هدف دولت فرانسه از تصویب این قانون تنها منع رعایت حجاب اسلامی در مدارس بوده و استفاده ازعنوان «نشانه های مذهبی» فقط به منظور توجیه آن در نظر افکارعمومی جهان بویژه مسلمانان و کاهش اعتراض ها و تنشهای احتمالی صورت گرفته است.

چنان که تاکنون هیچ گاه دانش آموزان یهودی به دلیل بر سرداشتن عرقچین و دانش آموزان مسیحی به دلیل داشتن صلیب مورد اعتراض واقع نشده اند و تنها این دختران مسلمانان بوده اند که به دلیل داشتن حجاب از مدرسه ها وگاه محل کار خود اخراج شده اند.

در طرحی نیز که بتازگی تهیه شده ، میان حجاب اسلامی و صلیب مسیحی و عرقچین یهودی تفاوت گذاشته شده است به این صورت که حجاب اسلامی نشانه ای دینی سیاسی تلقی شده و به برخی جریان های تندرو که تحت عنوان مذهب و اسلام به فعالیت های تخریبی و تروریستی می پردازند (همانند طالبان و اسامه بن لادن )، نسبت داده شده اند.

فرانسه در تبعیض پیشتاز است

به اعتقاد کارشناسان امور اجتماعی ، اکنون موضوع منع رعایت حجاب در مدارس تنها مختص به کشور فرانسه است و در دیگر کشورهای اروپایی نه تنها چنین بحثی مطرح نیست ، بلکه در بعضی مدارس کشورهایی چون آلمان و بریتانیا، حتی محلهایی برای عبادت و برپایی نماز مسلمانان در مدارس در نظر گرفته شده است.

به عقیده آنان ، جامعه و مدارس ایالات متحده نیز تا اندازه ای به مسلمانان این کشور اجازه داده فعالیت های مذهبی خود را داشته باشند.

این کارشناسان به سران فرانسه گوشزد می کنند در رابطه با حقوق و آزادی های مسلمانان این کشور دقت و توجه بیشتری به خرج دهند. در این میان فعالیت مجامع و تشکلهای اسلامی نیز قابل توجه و جالب است.

این مجامع با برپایی گردهمایی ها و ارسال پیام به مقامات فرانسه سعی دارند پیش از تصمیم مجلس ملی فرانسه برای رد یا تصویب طرح «ممنوعیت استفاده از نشانه های مذهبی در مدرسه های فرانسه» ، خواسته های خود را به گوش آنان برسانند.

از جمله شورای آیین اسلام فرانسه که هرچند کم ; اما تا حدودی توانسته مسلمانان این کشور را از بلاتکلیفی و سردرگمی در نظام اداری فرانسه نجات دهد و مرجعی رسمی و دولتی برای پیروان اسلام به شمارمی رود، در نامه ای سرگشاده به ژاک شیراک ، رئیس جمهور فرانسه به طرحی که درباره ممنوع شدن حجاب اسلامی در مدارس فرانسه تهیه شده ، بشدت اعتراض کرده است.

به اعتقاد اعضای این شورا، دولت فرانسه در این طرح میان مسلمانان این کشور و دیگر شهروندان آن تبعیض قائل شده است وبه این ترتیب مسلمانان ، که بخش عمده ای از شهروندان فرانسه را تشکیل می دهند، از اجرای فرایض دینی خود باز داشته شده اند.

در حالی که طبق اصول قانون اساسی فرانسه ، دولت باید امکان اجرای اعمال دینی را تضمین کند. در این نامه آمده است : در طرح ممنوعیت استفاده از نشانه های مذهبی مدرسه های فرانسه ، آزادی مصرح در قانون سال 1905 جمهوریفرانسه برای «تضمین اعمال عبادی پیروان ادیان» حذف شده و جای آن را عبارت مبهم «احترام به تنوع اعتقادات» گرفته است.

مسلمانان فرانسه اکنون نگرانند که نادیده گرفته شدن حقوق بدیهی و اولیه آنان از جانب دولت فرانسه ، از این هم فراتر رود و به دیگر حوزه های رفتاری مسلمانان نیز کشیده شود.

به همین دلیل اعتراض های گسترده مسلمانان به این طرح ، به خیابان ها کشیده شده است. در تظاهرات روزهای اخیر در پاریس ، دختران مسلمانی که برای دفاع از حق برخورداری از حجاب خود به خیابان ها آمده بودند، با دردست داشتن پرچم فرانسه و خواندن سرود مارسییز -سرود ملی فرانسه - نگرانی خود را از آینده اسلام در این کشور ابراز کردند.

در این تظاهرات ، هزاران دختر دانشجو و دبیرستانی با هماهنگی کامل به خیابان های پاریس آمدند و علیه تصویب قانون ممنوعیت استفاده از نشانه های مذهبی در مدرسه های فرانسه شعار سر دادند.

این دختران روسری هایی به رنگ پرچم فرانسه بر سر داشتند و با خواندن سرود ملی فرانسه ، کارتهای شرکت در انتخابات و مدارک ملیت فرانسوی خود را به خبرنگاران نشان می دادند.

منظور آنان این بود همان قدر که فرانسوی هستند، مسلمان هم هستند و دوست دارند در کشور خودشان به اعتقادات و فرهنگ اسلامی آنان احترام گذاشته شود.

با توجه به این که در روزهای اخیر این مطلب فراوان تکرار شده بود که دختران و زنان فرانسوی مسلمان از ترس همسر، والدین و یا برادران خویش حجاب بر سر دارند، به همین دلیل یکی از شعارهای اصلی تظاهرکنندگان چنین بود: «نه برادر، نه پدر، نه همسر، حجاب انتخاب خود ماست!»

ازجمله دیگر شعارهای این راهپیمایی این بوده است: «فرانسه با تصویب این قانون فقط دودستگی و تبعیض به ارمغان خواهدآورد»، «این ، قانون آپارتاید است»، «ما را همین گونه که هستیم ، بپذیرید»، «فاشیست ها، راسیست (نژادپرست)ها، بنیادگرا شمایید»، «بنیادگرایی لاییک ، خطری برای جمهوری است.»

هم اکنون بجز کشورهای فرانکوفون اروپا چون بلژیک و فرانسه که رعایت حجاب اسلامی در آنها با مسایل و مشکلات عدیده ای همراه است ، در سایر کشورها مانند آلمان ، انگلیس ، اسپانیا، هلند و دانمارک مانعی برای داشتن حجاب اسلامی وجود ندارد.

برگزاری کلاسهای اخلاق دینی از سوی امامان جماعت و جمعه در هلند، وجود استخرهای مجزا با پوشش مخصوص و ساعات مشخص برای بانوان در دانمارک و سفارش دادن نشانهای مذهبی برای مدارس ایتالیا، همه حکایت از آن دارند که مطالبات مسلمانان در این کشورها دست کم تا اندازه ای - مورد احترام است.

در بریتانیا حتی زنان محجبه در پلیس و نهادهای امنیتی مشغول هستند. دانمارکی ها برای سیاست ادغام خارجیان پیش بینی کرده اند که جز در موارد ضروری مربوط به بهداشت و درمان و مسایل امنیتی ، زنان می توانند در محیطهای کاری نیز حجاب خود را داشته باشند.

در اسپانیا کار از این هم راحت تر است و مقامات محلی بسته به راحتی دانش آموزان مدارس برخوردهای رضایت بخش تری با این مساله دارند.

در بریتانیا رعایت پوشش واحد در مدارس ضروری است واگر حجاب اسلامی بتواند با این اصل همخوانی داشته باشد، رعایت آن مانعی ندارد.

این پوشش واحد در برخی مناطق که اقلیت مسلمان حضور بیشتری دارند، به گونه ای طراحی شده است که عمومیت قانون آنان را نیز در برگیرد و مدارس بتوانند خود را با آداب اقلیت ها تطبیق دهند.

درهرحال ، با روند کنونی به نظر نمی رسد فرانسه طرح سنجیده و پخته ای را برای دومین اقلیت بزرگ مذهبی این کشور آماده کرده باشد.

مناسب به نظر می رسید که دولتمردان فرانسوی به دور از غوغای مشتی سیاست باز به بررسی کارشناسانه حجاب اسلامی می پرداختند و نتیجه آن را برای تدوین یک الگوی ملی به معرض داوری افکار عمومی می گذاشتند.

البته در کشوری که انتشار یک تحقیق عالمانه و منصفانه در زمینه حجاب اسلامی از سوی یک جامعه شناس زن فرانسوی و استاد دانشگاه «ماری کلود لوتران» با برخورد دولت فرانسه مواجه می شود، نمی توان انتظار داشت که فرانسه -مهد آزادی و حقوق بشر!- حتی به شعارهای انقلاب 200سال پیش خود پایبند بماند.