نتیجه جنگ چهارم
در1204 میلادى، پیمان صلحى بین شاه فرنگى عکا و ملک العادل برادر صلاح الدین که جانشین او شده بود بسته شد که بر طبق آن حکمرانى فرنگى ها بر ساحل و مسلمانان بر اورشلیم به رسمیت شناخته نمى شد. پاپ هونوریوس سوم ادامه دهنده راه پاپ اینوسان سوم شد و با وعظ و خطابه مردم را به پنجمین جنگ صلیبى دعوت کرد تا بلکه اورشلیم را از دست مسلمانان خارج سازد.جنگ صلیبی پنجم
ملک عادل، که در این هنگام در مصر به سر می‌برد، عازم شام شد و در ناحیه بَیسان اردو زد، اما از ترس شکست از سپاه پانزده هزار نفره صلیبیان در بیسان نجنگید و تا جنوب دمشق عقب‌نشینی کرد . با عقب نشینی او، صلیبیان به بیسان حمله بردند و از آنجا تا بانیاس را تصرف کردند. آنگاه بانیاس را محاصره کردند، که چون بی‌نتیجه ماند به‌عکا بازگشتند. سپس‌راهی‌قلعه‌طور شدند، اما به‌رغم‌هفده‌روز محاصره، موفق به فتح آن نشدند. در همان‌اوان، سپاهیان مجارستانی، برخلاف توصیه‌های پادشاه عکا و دیگر امیران‌صلیبی، به دشت بقاع در لبنان‌یورش‌بردند ولی‌همه آنها، به جز سه‌نفر، به دست مردان جبل کشته شدند. این واقعه و نیز یک حمله ناموفق دیگر، سبب شد پادشاه مجارستان‌ــ که برای ادای نذرش(جنگیدن با مسلمانان) راهی جنگ صلیبی شده بود ــ ناگزیر در اواخر 614/ اوایل 1218 به کشورش بازگردد. در این میان، پادشاه عکا، به فکر افتاد از نیروهای صلیبی، که پی در پی به دستور پاپ راهی شام می‌شدند، برای حمله به مصر مدد جوید. او همانند ریچارد کلید فتح قدس و تمام سرزمین شام را تسلط بر مصر می‌دانست؛ ازاین‌رو، پس از کسب موافقت فرماندهان دو سازمان دینی‌ـ نظامی شهسواران مهمان‌نواز (در منابع اسلامی: اِسبِتاریه) و شهسواران پرستشگاه (در منابع اسلامی: داویه) و تهیه تدارکات لازم در 8 صفر 615/ 7 مه 1218 راهی شهر دمیاط در مصر شد.
مصریان از دیرباز برکنار رود نیل برجی به نام برج سلسله ساخته بودند و از آن تا دیوارهای دمیاط زنجیرهای سنگینی وصل کرده بودند تا مانع ورود کشتیهای دشمن به رود نیل شود. صلیبیان که به اهمیت تصرف برج سلسله برای تصرف دمیاط‌پی برده بودند، به آن حمله کردند و، پس‌از تحمل‌تلفات‌سنگین، سرانجام‌در 26 جمادی‌الاولی615/ 21 اوت1218 برج را تصرف کردند و راه مصر به روی آنان باز شد. ملک عادل، پس از شنیدن خبر سقوط دمیاط،از شدت اندوه درگذشت و پسرش، ملک معظم، جانشین وی شد. در همان زمان ملک کامل، پسر دیگر ملک عادل و حاکم مصر، تلاشهای مؤثری برای جلوگیری از ورود صلیبیان به مصر کرد، اما وقتی از توطئه احمدبن مشطوب، یکی از پرنفوذترین امرای ایوبی، علیه خود آگاه شد، اردوگاهش در عادلیه (میان‌فارسکور و دمیاط) را مخفیانه ترک کرد و به شهر أشموم طنّاح گریخت. با این‌اقدامِ الکامل، سپاهیانش متفرق شدند و صلیبیان توانستند اردوگاه مسلمانان را در 20 ذیقعده615 تصرف کنند. دو روز پس‌از این حادثه، ملک معظم به یاری برادرش شتافت و مخالفان وی را زندانی و تبعید کرد و مجدداً سپاهی را برای مقابله با صلیبیان تدارک دید. پیشتر الکامل، هفتاد پیک نزد حاکمان جهان اسلام، برای استمداد، فرستاده و به همه یادآوری کرده بود که سقوط مصر به معنای به خطر افتادن سایر نواحی خواهد بود. از این رو، نیروی کمکی بسیاری به مصر آمد، همچنان که نیروهای کمکی زیادی نیز به اردوگاه صلیبیان رسید. الکامل از ترس سقوط دمیاط‌و دیگر شهرهای مصر به دست صلیبیان، به آنان پیشنهاد واگذاری قدس و بخش اعظم سرزمین فلسطین در مقابل عقب‌نشینی از مصر را کرد. هرچند ژان‌دو برین و یارانش این پیشنهاد را پذیرفتند ولی کاردینال پلاگیوس دو آلبانو (نماینده پاپ) و برخی از سران سپاه، که خواهان امتیازات بیشتری چون واگذاری حِصن الکَرَک و سیصد هزار دینار وجه نقد نیز بودند، آن را رد کردند. با وجود مقاومت سرسختانه مردم دمیاط، سرانجام این شهر، بر اثر شیوع بیماری و قحطی و فشار شدید صلیبیان، در 27 شعبان616/ 5 نوامبر 1219 سقوط کرد و سپاه صلیبی پس از ورود، دست به قتل‌عام و غارت و جنایت زد.
پس از تصرف دمیاط، میان ژان دو برین و کاردینال پلاگیوس، بر سر حاکمیت شهر، اختلاف شدیدی رخ داد که به نفع دو برین پایان یافت؛ اما چندی بعد، وی به علت فوت پدر همسرش، پادشاه ارمنستان، مجبور به بازگشت به‌عکا شد و فرماندهی صلیبیان در مصر به پلاگیوس رسید. پلاگیوس، پس از رسیدن دوک باواریا در رأس سپاهی بزرگ به دمیاط، تصمیم گرفت در تابستان1221/ 618 به قاهره حمله کند و بدین منظور، ژان دو برین را نیز به یاری فراخواند. از آن سو، ملک کامل، پس از اشغال دمیاط، اردوگاهش را به شهر نوساز منصوره منتقل کرد تا مانع حرکت صلیبیان به سوی قاهره شود.امیران‌سرزمینهای‌اسلامی، از جمله‌ملک‌معظم‌و ملک‌اشرف(دو برادر ملک‌کامل)، که‌خطر سقوط‌قاهره‌را کاملاً درک‌می‌کردند، در رأس سپاهیانشان با شتاب راهی مصر شدند. مصریان پس از تخریب سدهایی که بر روی رود نیل ساخته بودند و قرار دادن صلیبیان در راهی باریک، آنها را محاصره‌کردند. تا اینکه صلیبیان تقاضای صلح‌کردند. ژان دو برین به اردوگاه سپاه ایوبیان آمد و در 7 یا 8 رجب 618 قرارداد صلح امضا و، بر اساس آن، مقرر شد در مقابل تعرض نکردن مسلمانان به جان صلیبیان، آنها دمیاط را به مسلمانان پس دهند و از مصر خارج شوند و برای هشت سال صلح برقرار شود. صلیبیان در 19 رجب 618 شهر دمیاط را به ایوبیان واگذار کردند و از طریق دریا به عکا بازگشتند. بدین ترتیب، پنجمین حمله صلیبی، برای گرفتن قدس نیز ناکام ماند.
نتیجه جنگ پنجم
فرنگى ها بدون نتیجه مجبور به بازگشت شدند. این عمل موجب خشم پاپ شد و او نماینده خود را سرزنش کرد که چرا اورشلیم را با دمیاط تعویض نکرده است.جنگ صلیبی ششم
در 618ـ619/1222، ژان دو برین، به قصد تحریک پاپ و پادشاهان غرب اروپا برای تدارک جنگ جدیدی با مسلمانان و نیز یافتن‌همسر مناسبی برای دخترش یولاند، که وارث تاج و تخت بیت‌المقدّس بود، راهی اروپا شد. او و کاردینال پلاگیوس در ربیع الا´خر619/ اواخر مه 1222 با پاپ ملاقات کردند و نظر مساعد وی را برای تدارک جنگ صلیبی جدید به دست آوردند. هم‌زمان، ژان دو برین، یولاند را به همسری فردریک دوم، امپراتور پر قدرت آلمان، درآورد. فردریک که در جزیره سیسیل پرورش یافته بود (در آن روزگار، بیشتر جمعیت سیسیل را مسلمانان تشکیل می‌دادند)، فرمانروایی دانش‌دوست و به مسلمانان علاقه‌مند بود و همواره از اجابت درخواست پاپ برای حمله به شرق احتراز داشت. ازاین‌رو، پس از ازدواج با یولاند، از نمایندگان پاپ که در ژوئیه 1225/ جمادی‌الا´خره 622 به دیدارش رفته بودند، خواست تا حمله به مشرق زمین را دو سال به تعویق بیندازند. پاپ این درخواست را پذیرفت.
دو سال بعد، پاپ جدید، گرگوریوس نهم، از فردریک خواست که به وعده‌اش‌عمل کند. امپراتور آلمان، که به پادشاه بیت‌المقدّس ملقب شده بود، پس از تعلل بسیار، راهی شرق شد ، اما در میانه راه بیمار شد و از این‌رو، فرماندهی سپاهش را بر عهده بطرک بیت‌المقدّس گذاشت و پاپ را نیز از ماجرا مطّلع ساخت. پاپ اقدام امپراتور را نوعی خودداری از رفتن به مشرق دانست و وی را در 624/ نوامبر 1227 تکفیر کرد و از شرکت در جنگهای صلیبی محروم ساخت. با این حال، در رجب625/ ژوئن1228، فردریک بدون توجه به فرمان تحریم، با پانصد تن از سواران خود راهی مشرق شد. وی برای اثبات حق حاکمیتش بر جزیره قبرس، حدود یک ماه در آنجا اقامت گزید و سپس در شوال625/ سپتامبر 1228 به سمت عکا حرکت کرد. فردریک، به رغم علاقه‌اش به مسلمانان و طرد شدن از طرف پاپ و کمبود نیروی نظامی، بر آن شد تا به حمله‌اش جنبه سیاسی بدهد. شرایط زمانی نیز به او یاری رساند؛ چه، پس از اخراج صلیبیان از مصر، از اواخر 620/ اواخر 1223 به تدریج میان فرزندان ملک عادل اختلافات شدیدی رخ نمود؛ ملک کامل از فردریک و ملک معظم از جلال‌الدین خوارزمشاه منکبرنی، یاری خواست.
فردریک پس از ورود به عکا، با اعزام پیکی نزد ملک کامل به او یادآوری کرد که در پاسخ به درخواست استمداد او آمده و اینک او باید به وعده‌هایش مبنی بر تسلیم بیت‌المقدّس‌عمل کند. پس از مذاکرات طولانی بالاخره در 21 ربیع‌الاول 626/ 18 فوریه 1229 قرارداد صلحی به مدت ده سال و پنج ماه میان فردریک دوم و ملک کامل منعقد گردید و به موجب آن شهر قدس و بیت‌لحم، به شرط آنکه معالم عیسوی آن نوسازی نشود، به صلیبیان واگذار گردید. این معاهده خشم مسلمانان را برانگیخت. گفته‌اند که ملک ناصر داود، حاکم دمشق، از شیخ شمس‌الدین سبط ابن جوزی خواست تا در جامع دمشق، با برانگیختن احساسات مردم، به تقبیح این معاهده بپردازد. دیگر گروه ناراضیان، صلیبیان بودند که دستاورد بزرگی را که فردریک بدون جنگ به دست آورده بود، به درستی درنیافتند و حتی پاپ علیه املاک فردریک در ایتالیا اقداماتی کرد که وی را ناگزیر نمود در 626/ 1229 به اروپا بازگردد. بدین‌ترتیب، ششمین جنگ صلیبی به پایان رسید.
اوضاع جهان اسلام پس از ششمین جنگ صلیبی. صلح فردریک با ملک کامل شامل انطاکیه و طرابلس و نیز دو سازمان صلیبی (داویه) و (اسبتاریه) نشده بود؛ ازاین رو، نیروهای این دو سازمان‌در اواخر پاییز 1229/ 626 به قلعه بعرین‌ــ که در قلمرو ملک مظفر محمود (فرمانروای حماه) بود ــ حمله کردند و غنایم بسیاری را به چنگ آوردند و پس از گرفتن غرامت از ملک مظفر بازگشتند. در رمضان627 نیروهای صلیبی این دو سازمان بار دیگر به حماه حمله بردند ولی این بار شکست سختی خوردند. در 637/ 1239 صلیبیان یکی از شروط صلحنامه سال 626 میان فردریک دوم و ملک کامل، مبنی بر نوسازی نکردن قدس، را نقض کردند؛ ازاین‌رو، ملک ناصر داود به همراه برادرش، ملک صالح ایوب، و سپاهیانشان‌راهی‌قدس‌شدند و پس‌از 17 یا 21 روز محاصره، آنجا را فتح‌کردند. در همان سال و در آستانه پایان مهلت صلح ده ساله، پاپ گرگوریوس نهم بار دیگر همه شاهان و فرمانروایان اروپا را دعوت به تدارک یک حمله جدید صلیبی کرد که تنها برخی از امیران و تیولداران‌از آن‌استقبال‌کردند. در پاسخ‌به‌دعوت‌پاپ، گروههایی‌از امیران‌و عامه‌مردم، لشکری‌به‌فرماندهی‌تیبوی‌چهارم(کنت‌شامپانی) و پادشاه‌ناوار تشکیل‌دادند و به سوی مشرق رکت‌کردند. این‌لشکر در اوایل637/ سپتامبر 1239 به‌عکا رسید. تصمیم‌صلیبیان‌بر آن‌بود که‌نخست‌مناطق‌جنوب‌شام‌را تصرف‌کنند و آنگاه راهی‌دمشق‌شوند، اما پس از حرکت به طرف شام، تشتت و اختلاف‌نظر شدیدی میانشان بروز کرد و ناگزیر به‌عکا بازگشتند و سپس تیبو با ملک صالح، حاکم‌مصر، صلح کرد و به فرانسه بازگشت. در همان زمان، اختلاف میان امیران‌ایوبی شام و مصر به جایی رسید که سه امیر ایوبی شهرهای کرک و اردن و دمشق و حمص جبهه متحدی علیه ملک صالح تشکیل دادند و آنگاه در مقابل واگذاری قدس و طبریه و عسقلان و بخشی‌از مصر (پس از فتح آن) به صلیبیان، با آنان در 641/ 1243 هم پیمان شدند. ملک صالح هم در مقابل جبهه ایوبیان شام، جمع عظیمی از خوارزمشاهیان را ــ که به روایتی بالغ بر ده‌هزار نفر بودند ــ به کمک خواست و آنها را تشویق به حمله به سرزمین شام کرد.
در 642/ 1244 خوارزمشاهیان به دمشق حمله‌ور شدند ولی در مقابل استحکامات شهر عقب نشینی کردند و به طبریه رفتند و آنجا را از تصرف صلیبیان خارج ساختند. آنگاه راهی قدس شدند و پس از نبردی سهمگین شهر قدس را فتح کردند اما با وساطت ملک ناصر داود، حدود شش هزار نفر صلیبی مقیم شهر به سلامت از آن خارج شدند.در همان سال صلیبیان بزرگ‌ترین سپاه پس از نبرد حطین را تدارک دیدند و، به قصد پیوستن به امیران ایوبی هم‌پیمان خود در شام، راهی‌غزه شدند. از آن سو، سپاهیان مصر نیز به فرماندهی رکن‌الدین بیبرس اول، متشکل از پنج‌هزار سوار مجرب، به همراه جمع عظیمی از خوارزمشاهیان راهی نبرد شدند. در این جنگ شامیان شکست سختی خوردند و چون این جنگ بزرگ‌ترین شکست صلیبیان پس از حطین بود، به آن «نبرد حطین دوم» اطلاق شد. در 645، در پی فتح شهرهای عسقلان و طبریه (که دوباره به دست صلیبیان افتاده بود) و جبل طور توسط مصریان، ششمین جنگ‌صلیبی نیز با ناکامی صلیبیان به پایان رسید.
منابع :
encyclopaediaislamica.com
مؤسسة فرهنگی موعود عصر(عج) mouood.org
باشگاه اندیشه bashgah.net
ویکی‌پدیا
روزنامه - شرق
daneshnameh.roshd.ir
ماهنامه - موعود
askdin.com
پایگاه حوزه hawzah.net
فصلنامه - تاریخ اسلام - 1384 - شماره 22
دیگر منابع:
ویل دورانت، تاریخ تمدن، عصر ایمان، ترجمه ابوالقاسم طاهرى
هانس ابرهارد مایر، جنگهاى صلیبى، ترجمه عبدالحسین شاهکار
فن گوستاو گرونبوم، اسلام در قرون وسطى، ترجمه غلامرضا سمیعى
عبداللَّه ناصرى طاهرى، بیت المقدس شهر پیامبران
رنه گروسه، امپراتورى صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده
دکتر عبدالحسن نوایى، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه
استیفن رانیسمان، تاریخ جنگهاى صلیبى، ترجمه زهرا محیط طباطبائى
شکیب ارسلان، تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا (فرانسه، سوئیس، ایتالیا و جزایر دریاى مدیترانه) ترجمه على دوانى
ادوارد گیبون، انحطاط و سقوط امپراتورى روم
گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سید هاشم حسینى
گرونبوم فن گوستاو: اسلام در قرون وسطى، ترجمه غلامرضا سمیعى (تهران، نشر البرز، 1373ش).
گیبون، ادوارد؛ انحطاط و سقوط امپراطورى روم، ترجمه فرنگیس شادمان (نمازى)، سه جلد (تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1353ش).
لین پول، استانلى، طبقات سلاطین اسلام، ترجمه عباس اقبال
مونتگمرى وات، ویلیام، برخورد آراء مسلمانان و مسیحیان
پایگاه تاریخ الاسلام، پایگاه اینترنتی المحقق و روزنامه النور چاپ یمن
محمدعلى اسلامى ندوشن: ایران و تنهایى ا ش
جواجر لعل نهرو، نگاهى به تاریخ جهان
تاریخ جنگ هاى صلیبى، ترجمه منوچهر کاشف
اختصاصی راسخون
<** ادامه مطلب... **>
[ جمعه 91/4/9 ] [ 9:59 عصر ] [ جلال ]
