على (ع) اسوه انسانیت
تمام انسانها در زندگى خود به دنبال«اسوه و الگو»مىباشند،و سعى مىکنند حرکات و گفتار خویش را همانند آن الگوها انجام دهند،خواه آن الگوها خوب باشند و یا بد،و خواه در کارهاى مطلوب باشد و یا نا مطلوب.
دین اسلام نیز این قانون کلى انسانها و خواسته آنان را مورد تایید قرار داده،و در هر زمانى الگو و یا الگوهایى تعیین کرده،و مردم را به تبعیت از آنان سفارش نموده،و تخلف از این کار را موجب کیفر و عقاب دانسته است.
تمام انبیاى الهى از اول خلقتبشر،هر کدام الگو و اسوه پاک و بدون نقص براى پیروان خود بودند،و رسول خدا نیز طبق آیات زیادى از قرآن مجید به عنوان اسوه و الگو معرفى شده،و اطاعت او،اطاعت پروردگار عالم معرفى گردیده است. (1)
پس از رحلت پیامبر عالیقدر،این مسئولیت عظیم به جانشین و وصى بر حقش«امیر المؤمنین على علیه السلام»انتقال یافته،و طبق دلایل زیاد و مدارک کافى که در این زمینه در بحثهاى گذشته نقل کردیم،آن بزرگوار از هر جهت در جایگاه ارشادى و رهبرى رسول خدا صلى الله علیه و آله قرار گرفته،و وظایف وى را انجام مىدادند،و پیروان آئین مقدس اسلام نیز موظفند،این الگوى تمام نماى رسالت اسلامى پیامبر عزیز را،با جان و دل پذیرفته،و در تمام برنامههاى شخصى و اجتماعى خویش از آن سرور پیروى نمایند.در این زمینه یکى از دانشمندان بزرگ اهل سنت مىگوید:
«فاما على علیه السلام فانه عندنا بمنزلة الرسول صلى الله علیه و آله فى تصویب قوله و الاحتجاج بفعله و وجوب طاعته...» (2)
حضرت امیر المؤمنین على علیه السلام نزد ما همانند وجود مبارک رسول خدا صلى الله علیه و آله است،از نظر«عصمت»در گفتار،و تمسک به رفتار،و اطاعت و پیروى واجب از دستوراتش...
ملاحظه مىکنید که در این فراز جایگاه على،همانند جایگاه پیامبر است،مانند او معصوم است،و مردم در گفتار و رفتار موظفند او را الگوى خویش قرار داده،و از امرش بدون چون و چرا پیروى نمایند،به همان نسبتى که از رسول خدا تبعیت مىکردند.
در احادیثى از طریق شیعه و سنى،پروردگار عالم و رسول گرامى اسلام،«امیر المؤمنین على علیه السلام»را به عنوان«الگو»با عبارات گوناگون معرفى نموده،و از پیروان آئین مقدس اسلام و بندگان الهى مىخواهند که از وى پیروى نمایند،که ذیلا به چند مورد از آنها اشاره مىگردد:
1-عن النبى (ص) قال:قال الله تعالى:«ان علیا رایة الهدى،و امام اولیائى،و نور من اطاعنى و هو الکلمة التى الزمتها المتقین،من احبه احبنى و من ابغضه،ابغضنى فبشره بذالک فجاء على فبشرته...» (3)
رسول خدا صلى الله علیه و آله مىفرمایند!پروردگار عالم فرمودند!همانا على علیه السلام پرچم و نشانه هدایت است،او پیشواى بندگان و دوستان من است!«على»نور روشنگر پیروان الهى،و همان کلمهاى است که بر انسانهاى متقى واجب کردهام،هر کس على را دوست دارد،مرا دوست داشته،و دشمنان وى دشمنان من هستند!!اى پیامبر!این فضیلت را به على خبر ده،و رسول اکرم نیز خبر داد
این حدیث داراى محتواى بسیار والا،و نشانگر فضیلت امیر المؤمنین است،که خداوند متعال الگو بودن و بى نظیرى على را مىرساند،و مىفرماید:
الف:خط على،و آئین و افکار وى،همان خط خدا و اسلام حقیقى است،و نزدیکى بهآن حضرت و دوستدارى وى،نزدیکى به خدا و دوستدارى«الله»است،و بر عکس،دورى از على دورى از خداست.
ب:در این حدیث«على»پرچم هدایت و توحید معرفى گردیده،راهیان راه او افراد هدایتیافته و حقجو مىباشند
ج:خداوند«على»را در این فرازها«امام»و پیشواى اولیایش قلمداد نموده،که اسوه بودند آن حضرت را در بر دارد.
د:امیر المؤمنین على علیه السلام در این جملات«نور»مسلمانان مطیع و متعهد بیان گردیده،و در واقع اوست،که انسانهاى بیدار را از جهل و ضلالت و تاریکىهاى مختلف نجات مىدهد...
2-قال رسول الله (ص) :«یا على انت امام امتى و خلیفتى علیها بعدى و انت قائد المؤمنین الى الجنة... » (4)
رسول خدا خطاب به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:یا على!تو امام و پیشواى امت من هستى،و جانشین و خلیفه منى در میان آنان،و تو مؤمنین را به بهشتبرین رهبرى و راهنمایى مىکنى...
در این حدیثشریف،پیامبر عظیم الشان با عبارات«امام»،خلیفه،قائد»الگویى آن حضرت را مورد تایید قرار داده است.
3-قال النبى (ص) :«من سره ان یحیى حیاتى،و یموت میتتى فلیتمسک بولاء على بن ابى طالب» (5)
پیامبر اسلام فرمودند:هر کس دوست دارد مثل من زندگى کند و مثل من بمیرد،تمسک کند به ولایت على بن ابى طالب علیه السلام!!
قابل توجه است که حرکت در مسیر ولایت على علیه السلام نتیجهاش زندگى جاویدانه و عارفانه است همانند زندگى رسول خدا،بنابر این بمقتضاى این حدیثشریف،اسوه بودن آن حضرت مثل اسوه بودن استادش پیامبر بزرگ اسلام است.
و در حدیث دیگرى هست که تمام راهها جز راه على،و تمام رهبرىها جز رهبرى على باطل است،و کلیه فرقهها به جز پیروان امیر المؤمنین همگى در انحراف مىباشند،وفقط و فقط اسوه بودن على و اولاد پاک و معصوم آن حضرت مورد تایید خداوند است. (6)
لقب«امیر المؤمنین»از سوى خدا فقط به على (ع) موهبت گردیده
لقب«امیر المؤمنین»همچون خلافتحضرت على علیه السلام مورد تجاوز یغماگران قرار گرفت،و هر امیر و خلیفه غاصب پس از رسول خدا صلى الله علیه و آله خود را«امیر المؤمنین»خواند،حتى خلفاى«بنى امیه»و«بنى عباس»نیز در آن طمع کرده،و خود را با آن لقب انحصارى مولاى متقیان ملقب ساختند.
شکى نیست که این تاج افتخار«امیر المؤمنین»از طرف پروردگار عالم در زمان خود پیامبر اسلام به حضرت على علیه السلام اعطا شده است،و رسول اکرم صلى الله علیه و آله نیز مامور گردیده على علیه السلام را با آن لقب ملقب ساخته،و بارها به همان صورت حضرتش را بخواند،و در جریان«غدیر خم»و سایر موارد با همین عنوان و لقب،على علیه السلام را مورد خطاب قرار داده،و ولایت و جانشینى آن حضرت را تبریک گفتهاند،اینک احادیثى را در این مورد تقدیم خوانندگان عزیز مىنمایم:
1-قال رسول الله (ص) :اوحى الى ربى ما اوحى ثم قال:«یا محمد!اقرء على على بن ابى طالب علیه السلام«امیر المؤمنین»فما سمیتبه احدا قبله و لا اسمى بهذا احدا بعده» (7)
رسول خدا مىفرماید:پروردگار عالم براى من«وحى»کرد و در آن مرا مامور ساخت که:على علیه السلام را با لقب«امیر المؤمنین»بخوانم،و فرمود:تا به حال کسى را با این لقب نخواندهام،و به کسى نیز آن را نخواهم داد!!
این حدیثبطور صریح لقب«امیر المؤمنین»را از افتخارات خاص حضرت«على»مىشمارد،
2-عن ابى عبد الله (ع) قال:لما نزلت ولایة على بن ابى طالب،و کان من قول رسول الله (ص) :سلموا على على بامرة المؤمنین...فقالا:امن الله او من رسوله یا رسول الله فقال رسول الله (ص) من الله و من رسوله... (8) امام صادق علیه السلام مىفرمایند:چون دستور ولایت و جانشینى على علیه السلام از جانب خدا نازل شد،پیامبر خدا در کلامش فرمود:به على علیه السلام با عنوان«امیر المؤمنین»سلام دهید، همه اطاعت کردند در این میان«ابو بکر و عمر»که حضور داشتند،پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله آنان را نیز مامور کرد که به على علیه السلام با همین عنوان تبریک گفته و سلام دهند.
ابو بکر و عمر گفتند:هم فرمان خداوند است،و هم فرمان من...
3-قال رسول الله (ص) :«...یا ام سلمة!هذا على امیر المؤمنین،و سید المسلمین،وصیى و وعاء علمى و بابى الذى اوتى منه،اخى فى الدنیا و الاخرة...» (9)
«ابن عباس»مىگوید:در حالى که رسول خدا با همسرش«ام السلمة»نشسته بود،على علیه السلام وارد شده،و پیامبر خدا فرمودند:
اى ام اسلمة!این على بن ابى طالب است،گوشت و خون او،از گوشت و خون من است،او نسبتبه من همچون هارون استبه موسى جز این که بعد از من پیامبرى نخواهد آمد،اى ام السلمه!این على«امیر المؤمنین»است،او سرور مسلمانان،و وصى من،و جانشین علم من است او درى است که از طریق آن به سوى من مىآیند!!او در دنیا و آخرت برادر من است.
در این حدیث که از طریق اهل سنت نیز آمده است،مضامین بسیار فراوانى نهفته است:على علیه السلام بترتیب«عدل و نفس»پیامبر،و سپس«امیر المؤمنین»و«سرور مسلمانان»و«جانشین پیامبر»معرفى گردیده و آنگاه ولایت على تنها«مسیر رسالت نبوى»عنوان گردیده است!
4-قال رسول الله لانس:یا انس اول من یدخل علیک من هذا الباب«امیر المؤمنین»و سید المسلمین.و قائد الغر المحجلین و خاتم الوصیین....اذ جاء على صلوات الله علیه و آله فقال (ص) :من هذا یا انس؟ فقلت:على... (10)
«انس بن مالک»گوید:روزى پیامبر خدا خطاب به من فرمودند:اى انس!نخستین شخصى که از این در وارد مىگردد«امیر المؤمنین»است،او پیشواى مسلمانان،و رهبر و بزرگ بزرگان،و پایان دهنده اوصیا است،ناگاه على علیه السلام از در وارد شد،پیامبر خدا فرمودند:یا انس!او کیست؟جواب دادم:على علیه السلام است،پیامبر از جایش بلند شده،و دست در گردن آن حضرت نموده،و با احترام بى نظیر با مولاى متقیان بر خورد کرد.
این احادیث نمونه مىرساند که لقب«امیر المؤمنین»یک تاج افتخارى انحصارى بر سر مبارک على بن ابى طالب از سوى پروردگار عالم است،و هیچ کس حق ندارد خود را«امیر المؤمنین»بنامد،و رسول خدا در زمان حیات خویش على علیه السلام را با آن لقب خطاب مىکرد،و در جریان«غدیر خم»همه مسلمانان از جمله«شیخین»مامور گردیدند على علیه السلام را با این عنوان مخاطب قرار داده،و به وى ولایتش را تبریک گویند.
مرحوم«علامه امینى»رضوان الله علیه از شصت منبع اهل سنت این واقعه را نقل نموده،که«ابو بکر و عمر»به امیر المؤمنین در روز«غدیر خم»روز ولایت على به خیمه آن سرور وارد گشته،و به او تبریک گفتهاند. (11)
اعتراف رقبا و دشمنان على (ع) بر الگو بودن آن حضرت
مولاى متقیان امیر مؤمنان على علیه السلام از نظر کمالات انسانى و سجایاى اخلاقى،و امتیازات و مناقب خاصى که دارد،در جهان آفرینش جز رسول خدا صلى الله علیه و آله نظیرى ندارد،و حتى بر تمام پیامبران و سفیران آسمانى،و تفوق داشته، فضایل و مناقب آن بزرگوار آنچنان گسترده و جامع است،که علاوه بر دوستانش،دشمنان ولایت نیز نمىتوانند عظمت و الگویى آن سرور را انکار کنند،و در ایام حساس با داشتن بغض و کینه،زبان به مدیحه سرایى گشوده،و در فضایل اخلاقى و شخصیتبى همتاى او سخن گفتهاند!
مگر«معاویه»و دارو دستهاش هشتاد سال تمام بر ضد آن حضرت قیام نکردند؟مگر آنان در منابر رسمى و نماز جمعهها بر سب و ناسزاگویى مولا بسیج نشدند؟مگر پولها و دراهم و دنانیر«بنى امیه»براى نابود کردن فضایل و مناقب امیر المؤمنین مصرف نمىگشت؟
ولى با تمام تلاش و بسیج دولتى،و مزدور کردن مبلغین خودفروش...سرانجام نتوانستند بر مراد خویش نایل آیند،بلکه گاه بىگاه خود نیز مجبور مىشدند لب به فضائل آن حضرت بگشایند،زیرا حقیقتسرانجام پیروز است...
«ابن ابى الحدید»مىنویسد:«و ما اقول فى رجل اقر له اعداوه و خصومه بالفضل و لم یمکنهم جحد مناقبه،و لا کتمان فضائله... (12)
چه بگویم در مورد مرد بى نظیرى که دشمنانش به فضائل و مناقب وى اعتراف مىکنند!و هرگز براى آنان مقدور نشد که مناقبش را انکار نموده،و فضایلش را بپوشانند!آنگاه مىافزاید که«بنى امیه»خیلى تلاش کردند که بر خر مراد سوار گردند،و على و اسم او را از صفحه تاریخ محو کنند،ولى همانند«مشک»عطر او عالم را فرا گرفت...!!
خود«معاویة بن ابى سفیان»روزى به وزیر مشاورش«عمر بن عاص»گفت:
«و الله انى لا علم انى لو قتلته دخلت النار،و لو قتلنى دخلت النار!قال له عمر فما حملک على قتاله؟قال: الملک عقیم!! (13)
سوگند به خدا من حتما مىدانم که اگر على علیه السلام را بکشم مستحق آتش خواهم شد،و چنانچه او مرا در این جنگ بکشد،باز هم من در آتش خواهم بود!«عمرو عاص»پرسید:پس چرا با على مىجنگى؟ معاویه گفت:پادشاهى نازاست!!
توجه مىفرمائید که«معاویه»دشمن درجه یک على علیه السلام به حقیقت و اسوه بودن آن حضرت اعتراف مىنماید...
آرى نه تنها معاویه بلکه تمام دشمنان على علیه السلام وى را حق مىدانستند،ولى دنیا و ریاست و هوا و هوس چشم عقل آنان را کور کرد،و خود را به درهم و ریاست فروخته،و با على به مبارزه پرداختند،و لیکن در موارد گوناگون به حقیقت و اسوه بودن على اعتراف مىکردند.
مرحوم«علامه مجلسى»رضوان الله علیه باب مخصوصى را در«بحار الانوار»آورده است،که:اعترافات دشمنان مولاى متقیان در فضائل و مناقب آن حضرت است... (14) و در این زمینه«خلیفه ثانى»هنگام مرگش در مورد على علیه السلام گفت:
«قد کنت اجمعتبعد مقالتى لکم ان اولى امرکم رجلا هو احراکم ان یحملکم على الحق و اشار بیده الى على علیه السلام...» (15)
من مىخواستم بعد از سخنانم براى شما،آزاد مردى را برایتان خلیفه نمایم که جوانمردترین شماست،
او با رهبرى خود جامعه مسلمین را به سوى حق مىکشاند،و آنگاه با دستش به طرف على علیه السلام اشاره کرد...
و در جاى دیگر از او آمده است:اگر على را خلیفه کنند،او به راه راست مردم را هدایت مىکند (16) و بالاخره در فراز دیگرى از سخنانش آمده است:
اجرؤهم و الله ان ولیها ان یحملهم على کتاب الله و سنة نبیهم لصاحبک،اما ان ولى امرهم حملهم على المحجة البیضاء و الصراط المستقیم.» (17) اى«ابن عباس»!با جرئتترین این افراد (اهل شورا) که بتواند مردم را مطابق کتاب خدا و سنت پیامبر رهبرى کند،صاحب تو على علیه السلام است،چنانچه او متصدى امور مردم بوده و به خلافتبرسد،جامعه را به راه صحیح و مستقیم وادار مىسازد!!
على«صراط مستقیم»است
اگر میان دو نقطه با فاصله را در نظر بگیرید،کوتاهترین راه بین آن دو را«خط مستقیم»گویند.و این یک قانون مسلم«ریاضى»است که در«هندسه»مورد بحث علما و دانشمندان ریاضى است و ثمرات و آثار بسیارى بر آن مترتب مىباشد.
در قرآن مجید و احادیث اهل بیت علیهم السلام نیز در مورد«صراط مستقیم»که معنى و مفهوم«خط مستقیم»را مىدهد،آیات و اخبار فراوانى آمده است،که به«ولایت امیر المؤمنین علیه السلام»تفسیر گردیده،هر چند مصداق«منحصر به فرد»نبوده باشد.
آرى على علیه السلام و«ولایت»او«خط مستقیم»است،و راه او کوتاهترین راهى است،که انسان بدون انحراف و بدون ضلالت و گمراهى فاصله مبدء و معاد را مىپیماید،و به رضاى الهى و بهشت جاویدان که مقصد پرهیزکاران است نایل مىگردد،راهى که دستگیره محکم دین (عروة الوثقى) و ریسمان خدا (حبل الله) در آن خلاصه مىگردد،و این مضمون احادیثى است که از خاطرتان مىگذرد:
مرحوم«علامه امینى»از کتاب«مناقب خوارزمى»نقل مىکنند که آورده است:
«الصراط صراطان:صراط فى الدنیا،و صراط فى الاخرة،فاما صراط الدنیا فهو على بن ابى طالب،و اما صراط الاخرة فهو جسر جهنم من عرف صراط الدنیا جاز على صراط الاخرة
صراط دو صراط است:یکى در دنیا و دیگرى در آخرت،صراط دنیا همان«على بن ابى طالب»است ولى صراط آخرت پلى است که بر روى جهنم نصب گردیده،هر کس صراط دنیا را بشناسد از صراط آخرت به آسانى مىگذرد!!! (18) این حدیث علاوه بر اینکه على علیه السلام و ولایت او را«صراط»معرفى مىکند، راه نجات در آخرت را نیز به آن مرتبط مىسازد،و کسى که در دنیا معرفت ولایت على را پیدا نکند،بر جهنم سقوط مىنماید....
و در کتاب شریف«بحار الانوار»مرحوم«علامه مجلسى»بیست و پنجحدیث از طریق سنى و شیعه نقل مىکنند که مولاى متقیان«على بن ابى طالب علیه السلام»صراط مستقیم و همان میزان و راه خدایى است که پروردگار عالم آیاتى را در این زمینه در قرآن مجید نازل فرموده است،و از جمله آنها است:
«جابر بن عبد الله انصارى»:ان النبى هیا اصحابه عنده،اذ قال: (و اشار بیده الى على (ع) هذا صراط مستقیم فاتبعوه الایة فقال النبی:کفاک یا عدوى؟
«جابر بن عبد الله انصارى»مىگوید:ما در کنار پیامبر خدا نشسته بودیم که صحبت از«صراط مستقیم»بود،و یکى از«صحابه»عند و لجاجت کرد،رسول خدا صلى الله علیه و آله اصحابش را جمع کرد، و با اشاره به مولاى متقیان على علیه السلام فرمودند:«این صراط مستقیم» (19) است،از وى تبعیت کنید، سپس خطاب به آن مرد لجوج فرمود:آیا براى تو کافى است؟! (20)
و خود امیر مؤمنان على علیه السلام مىفرمایند:هرگز در یک زمان دو دعوت متفاوت،حق و حقیقت نمىباشد،بلکه یکى از آنها باطل بوده،و پیروانش را به ضلالت و گمراهى مىکشاند،و بدین طریق با اشاره به اینکه:«بین مبدا و معاد،و خالق و مخلوق و عاشق و معشوق بیش از یک خط راست نمىگنجد»خود را صراط مستقیم دانسته،و دیگران را باطل معرفى مىفرمایند (21)
پس بدین طریق نتیجه مىگیریم که:آنچه در آیات قرآن و احادیث رسول خدا و اهل بیت علیهم السلام در مورد«صراط مستقیم»آمده است،ولایت و مسیر امیر المؤمنین على بن ابى طالب علیه السلام است،هر چند خلاصه و منحصر کردن آیات در«مصداق خاص»از نظر«فن تفسیرى»صحیح نیست ولى بدون شک«ولایت على»مصداق اول و بارز همین آیات است.چنانچه در تفسیر آیه یکصد و سه سوره«آل عمران»نیز،در تفسیر«حبل الله» (22) و در تفاسیر شیعه و سنى و از جمله«عیاشى»به ولایت على و اهل بیت علیهم السلام معنى شده است و احادیثى از امام باقر و امام صادق علیهما السلام این نظر را تایید کرده است (23) و مرحوم«علامه مجلسى»در کتاب خود با نقل شانزده حدیثشریف این نظر را مورد تایید و عنایت قرار دادهاند (24)
پىنوشتها:
1) سوره احزاب آیه 21 و آیات دیگر
2) شرح ابن ابى الحدید ج 20 ص 35
3) قرائد السمطین ج 1 ص 151 ش 114،شرح ابن ابى الحدید ج 9 ص 167 ح 3
4) بحار ج 37 ص 84 ح 52
5) شرح ابن ابى الحدید ج 9 ص 168 ح 5
6) محجة البیضاء ج 1 ص 199،بحار الانوار ج 28 ص 4 ح 5،وسائل الشیعه ج 18 ص 31 ح 30
7) بحار الانوار ج 37 ص 290 ح 2
8) اصول کافى ج 1 ص 292 ح 1 باب النص على امیر المؤمنین
9) فرائد السمطین ج 1 ص 150 ش 113
10) فرائد السمطین ج 1 ص 145 و 146 ح 109
11) الغدیر ج 1 ص 272 به بعد
12) شرح نهج البلاغه ج 1 ص 16
13) بحار الانوار ج 33 ص 50
14) بحار الانوار ج 40 ص 117 تا 127
15) تاریخ طبرى ج 4 ص 227،شرح ابن ابى الحدید ج 1 ص 190
16) کامل ابن اثیر ج 3 ص 399،و شرح ابن ابى الحدید ج 12 ص 108
17) ابن ابى الحدید ج 6 ص 327،و ج 12 ص 52
18) مناقب خوارزمى به نقل الغدیر ج 2 ص 311
19) اشاره به آیات سوره مریم آیه 36،و سوره یس آیه 61،و سوره زخرف آیه 61 و 64.
20) بحار الانوار ج 35 ص 365 ح 6،و براى ملاحظه سایر احادیثبه همین منبع از ص 363 تا ص 375
21) ما اختلفت دعوتان الا کانت احداهما ضلالة نهج البلاغه فیض ص 1171 حکمت 174
22) و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا...
23) به تفسیرهاى مختلف شیعه و سنى و ذیل همین آیه مراجعه فرمائید از جمله تفاسیر عیاشى، مجمع البیان،المیزان،نمونه
24) بحار الانوار ج 36 ص 15 تا ص 21
آفتاب ولایت ص 97
على اکبر بابازاده
[ چهارشنبه 91/5/18 ] [ 2:46 صبح ] [ جلال ]
